Co
to jest bioróżnorodność?
Bioróżnorodność
najprościej można zdefiniować jako różnorodność biologiczną.
Najbardziej
popularną definicją bioróżnorodności jest ta z konwencji o różnorodności biologicznej "Szczyt Ziemi" w Rio de Janeiro w 1992 roku. Według niej bioróżnorodność to "zmienność żywych organizmów zamieszkujących wszystkie środowiska oraz zmienność systemów ekologicznych, których częścią są te organizmy, przy czym tak ujęta zmienność obejmuje różnorodność wewnątrzgatunkową, międzygatunkową i różnorodność ekosystemów". Najprościej mówiąc bioróżnorodność jest to rozmaitość form życia wraz z całą ich zmiennością na poziomie genów, gatunków i ekosystemów.
popularną definicją bioróżnorodności jest ta z konwencji o różnorodności biologicznej "Szczyt Ziemi" w Rio de Janeiro w 1992 roku. Według niej bioróżnorodność to "zmienność żywych organizmów zamieszkujących wszystkie środowiska oraz zmienność systemów ekologicznych, których częścią są te organizmy, przy czym tak ujęta zmienność obejmuje różnorodność wewnątrzgatunkową, międzygatunkową i różnorodność ekosystemów". Najprościej mówiąc bioróżnorodność jest to rozmaitość form życia wraz z całą ich zmiennością na poziomie genów, gatunków i ekosystemów.
Wracając
jeszcze do Konwencji o różnorodności biologicznej podpisanej w Rio
de Janerio w 1992 r., to jej głównym celem było znaczne
zmniejszenie utraty różnorodności biologicznej do 2010 r., co
poparte i podpisane zostało przez 190 sygnatariuszy. Niestety to
założenie nie zostało osiągnięte.
Wyróżniamy
kilka typów bioróżnorodności:
*
Bioróżnorodność genetyczna - zróżnicowanie obserwowane wewnątrz
populacji, wynika ona z mutacji genetycznych oraz ze zmian
zachodzących w środowisku przyrodniczym. Można ją również
określić jako stosunek liczby osobników heterozygotycznych do
homozygotycznych (czyli heterozygotyczność). Organizmy morskie mają
zazwyczaj większą różnorodność genetyczną niż organizmy
lądowe i słodkowodne, co jest spowodowane szerszym zasięgiem
występowania i łatwością przemieszczania się.
*
Bioróżnorodność gatunkowa - jest najczęściej stosowanym typem
różnorodności, wyraża się ją liczbą gatunków przypadających
na jednostkę powierzchni lub liczbą gatunków występujących w
danym środowisku. Spośród znanych dziś około 1.7 milionów
gatunków tkankowców około 1 milion to owady (nie występują w
morzach), a około 300 tysięcy to gatunki morskie. Stopień poznania
fauny morskiej, a zwłaszcza głębinowej nadal jest niewielki i
szacunkowe oceny liczny gatunków morskich czekających na odkrycie
wahają się od 510 tysięcy do nawet 10 milionów.
*
Bioróżnorodność filetyczna - określana jest na poziomie typów
taksonomicznych. Zwierzęta lądowe należą jedynie do jednego typu
taksonomicznego, organizmy morskie natomiast do 23 typów z aż 39
istniejących.
*
Bioróżnorodność funkcjonalna - odnosi się do rozmaitości
funkcji wypełnianych przez różne gatunki lub grupy gatunków,
często wyspecjalizowanych i określanych mianem funkcjonalnych grup
gatunków (np. producenci, konsumenci, reducenci). Jest to
szczególnie ważny rodzaj bioróżnorodności, ponieważ stanowi
podstawę do budowy wskaźników bioróżnorodności
*
Bioróżnorodność zespołów organizmów - określa, jak
zgrupowania fauny czy flory zmieniają się wraz ze zmianą warunków
środowiska przyrodniczego, w którym żyją dane organizmy (np. od
ujścia rzeki do morza).
*
Bioróżnorodność siedlisk - jest to liczba różnych miejsc, w
których mogą bytować dane organizmy (gładka skała przybrzeżna
jest mało zróżnicowanym siedliskiem, przeciwnie do rafy koralowej
czy wilgotnych lasów równikowych).
Co
zagraża bioróżnorodności?
Jak
się okazuje, na utratę bioróżnorodności największe źródło
presji wywiera infrastruktura, czyli różne formy zabudowań
(budynki, osiedla mieszkaniowe, drogi, fabryki, elektrownie, kopalnie
odkrywkowe, itp.), dopiero później znaczenie mają zmiany klimatu,
występowanie obszarów uprawnych, pastwisk, gospodarka leśna,
fragmentacja obszarów, depozycja azotu.
Utrata
bioróżnorodności nie dotyczy jedynie obszarów lądowych. Człowiek
wpływa negatywnie również na środowisko wodne, zanieczyszcza je
ściekami komunalnymi, rolniczymi, przemysłowymi, a czasami nawet
radioaktywnymi. Poza tym zbiorniki wodne zatruwane są przez stały
napływ wód z intensywnie nawożonych i traktowanych pestycydami pól
uprawnych, z hałd przemysłowych, wysypisk śmieci oraz z opadów
atmosferycznych niejednokrotnie zanieczyszczonych pyłami
atmosferycznymi.
Każdy
organizm wodny ma różną wrażliwość na zanieczyszczenia. Jak
powiedział Karol Darwin: "Przeżywa gatunek nie najmocniejszy,
nie najinteligentniejszy, ale taki który najlepiej przystosowuje się
do zmian". Jednak bardzo często organizmy nie są w stanie się
przystosować, gdyż zanieczyszczenia potrafią wpływać szkodliwie
na podstawowe procesy życiowe, mogą np. hamować działanie
enzymów, aktywność organizmów. Przy większym zanieczyszczeniu
(zakwaszeniu) wód najbardziej wrażliwe gatunki giną, np. łosoś,
płoć.
W
zanieczyszczonej wodzie najczęściej rozwijają się takie rośliny
jak glony i mchy wodne.
Jak
już wcześniej wspominałem, do zbiorników wodnych spływają
zanieczyszczenia z pól uprawnych, co powoduje zakwity glonów,
prowadzące do braku tlenu w warstwie przydennej i śmierci
organizmów tam żyjących.
Wiadome
jest to, że powietrze jest niezbędne do życia ludziom, zwierzętom
i roślinom. Jednakże rozwój przede wszystkim przemysłu i
motoryzacji spowodowały jego zanieczyszczenie. Do atmosfery zaczęły
się dostawać zanieczyszczenia w postaci pyłków i gazów, które
mogą być przenoszone przez wiatr na znaczne odległości.
Spowodowało to zmianę naturalnego składu powietrza, co jest
szkodliwe zarówno dla ludzi jak i zwierząt czy roślin.
Głównymi
zanieczyszczeniami powietrza są pyły, tlenki siarki, azotu i węgla.
Część z nich opada na glebę, pozostałe zaś (tlenki siarki i
azotu) reagują z parą wodną zawartą w powietrzu, tworząc kwasy i
wraz z wodą deszczową opadają na glebę w postaci kwaśnych
deszczów, niszcząc rośliny i powodując skażenie gleb oraz
zbiorników wodnych.
Ciekawostka:
Okazuje
się, że od 2000 r. ginie co najmniej 100 gatunków zwierząt i
roślin dziennie. Wcześniej ta liczba wynosiła ok. 20. Proces ten
spowodowany jest ingerowaniem człowieka w naturalne środowisko
życia roślin i zwierząt, przekształcaniem i zanieczyszczaniem
go.
"Bioróżnorodność
na świecie zanika w zastraszającym tempie. Kasujemy zawartość
twardego dysku natury, nie wiedząc, jakie dane przechowuje" -
Stavros Dimas, Komisarz UE ds. Środowiska
Jakie znaczenie dla różnorodności biologicznej ma klimat?
Różnorodność
biologiczna nie rozkłada się równomiernie na kuli ziemskiej.
January Winer w swojej publikacji pt. "Życie i ewolucja
biosfery" podaje, że deszczowe lasy równikowe pokrywające 7%
powierzchni planety, zawierają 90% bogactwa gatunkowego. Według
Weinera samych gatunków drzew jest tam 10 razy więcej niż w
strefie klimatu umiarkowanego, dla porównania na jednym hektarze
lasu w prowincji Bahia w Brazylii, może rosnąć 450 gatunków
drzew, a w Polsce, w lesie grądowym, na 1 ha może rosnąć ok. 500
drzew należących do kilkunastu gatunków.
Od
czego to zależy? Dlaczego jest aż tak duże zróżnicowanie?
Przede
wszystkim chodzi o klimat, a co za tym idzie, wysokość temperatur i
liczba opadów. Ogromne znaczenie ma również stabilność klimatu,
ponieważ organizmy nie są przystosowane do znoszenia nawet drobnych
zmian klimatycznych. Tropiki są więc idealnym miejscem dla rozwoju
bioróżnorodności. Im bardziej zbliżamy się kręgów polarnych,
tym bogactwo jest coraz mniejsze.
Tak
bardzo bujną bioróżnorodność jak na tropikach, określa się
mianem "nadzwyczajnej", natomiast określenia "zwyczajna"
bądź "powszechna" bioróżnorodność oznacza
liczniejsze, ale jednocześnie bardziej pospolite gatunki,
występujące w strefach umiarkowanych.
A
teraz małe co nie co na temat Morza Bałtyckiego, które jest nam
najbliższe :)
Ogólnie
Morze Bałtyckie położone jest w strefie klimatu umiarkowanego
ciepłego oraz umiarkowanego chłodnego. Zasolenie tego morza jest
niewielkie, ponieważ wynosi średnio 7-8 promili, na co duży wpływ
mają wody słodkie pochodzące z rzek, niewielkie parowanie i
utrudniona wymiana z wodami oceanu. Średnia temperatura wód Bałtyku
waha się od 0-2 stopni Celsjusza zimą, do 12-17 stopni Celsjusza
latem. Morze Bałtyckie jest zatem morzem chłodnym.
Ciekawostka:
Morze
Czerwone położone jest w strefie klimatu zwrotnikowego suchego. Od
wschodu i zachodu ograniczone jest bardzo suchymi, pustynnymi
terenami, pozbawionymi rzek, przez co nie uchodzi do niego żadna
rzeka. Brak dopływu wód słodkich w połączeniu z dużym
parowaniem i niewielkimi opadami (w przeciwieństwie do Morza
Bałtyckiego) wpływa na rekordowe zasolenie tego morza wynoszące
37-42 promile. Średnia temperatura wody waha się od 18 do 27 stopni
Celsjusza zimą, a od 25 do 32 stopni Celsjusza latem. Jest to morze
ciepłe.
"Utrata
różnorodności biologicznej i ekosystemów stanowi zagrożenie dla
funkcjonowania naszej planety, gospodarki i ludzkości."